Ένα συγκλονιστικό απόσπασμα για τη Μικρασιατική Καταστροφή, από τη θεατρική παράσταση "Το Μεγάλο μας Τσίρκο" (1973). Ο Νίκος Ξυλούρης, στο τραγούδι και η Τζένη Καρέζη, ως "Ρωμιάκι" (ρόλος στην παράσταση) προκαλούν έντονα συναισθήματα και μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση.
Εμβόλιμα στο τραγούδι ακούγονται αυθεντικές αναζητήσεις αγνοουμένων κατά τις απάνθρωπες ημέρες του 1922...
Τραγούδι: "Ο Ξεριζωμός"
Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος Πρώτη Εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης, Τζένη Καρέζη
Δίσκος: "ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ" (1974), τραγούδια από την ομώνυμη θεατρική παράσταση
Οι στίχοι και το κείμενο του αποσπάσματος (αυθεντικό)
Κατακαημένο Αϊβαλί
και παινεμένο Αϊδίνι
χαροκαμένο Εσκί Σεχίρ
αρχοντοπούλα Σμύρνη.
Μαρμαρωμένε Βασιλιά, τι όνειρο, τι παγανιά!
Ο τάφος σου άδειος και σε μια γωνιά,
μια χούφτα λόγια, αδιάβαστα χαρτιά.
Μαρμαρωμένε Βασιλιά, τι όνειρο, τι παγανιά,
αντί για σε αναστήθηκε η Τουρκιά,
η Πόλη πάει και η Σμύρνη στη φωτιά!
Διπλοχαμένη η Αγια-Σοφιά στερνή φωνή στην ερημιά,
την Προύσα καίνε και στο Αϊβαλί
σταυρός, αγκάθι, ξύδι και χολή.
Κλάψτε για το Καραχισάρ
και για τα Μοσχονήσια...
Δουλεύει ο Χάρος στα Βουρλά
κι ο θάνατος στην Προύσα.
Χαμένη γη και προσφυγιά, τα πόδια εδώ, αλλού η καρδιά,
κομμάτια μου πού να σας βρω
να κάνω ρίζες, να ξανασταθώ
και να φωνάξω με φωνή που να ματώσουν οι ουρανοί:
όλοι μας σφάζαν και μας πνίγανε μαζί
Εγγλέζοι, Γάλλοι κι Αμερικανοί.
Από πού πάν' στον Κασαμπά
στην Προύσα και στ' Αξάρι.
Δεν πάνε πια στην Αμισσό
στο Σαλιχλί, στο Αξάρι.
Μαρμαρωμένε Βασιλιά, τι όνειρο, τι παγανιά
μες στου πετρέλαιου τη δρακοσπηλιά
να σ' αναστήσω ήρθα
μ' όνειρα παλιά, πέτρινε, πεθαμένε Βασιλιά.
Κατακαημένο Αϊβαλί
Χαμένη γη και προσφυγιά, τα πόδια εδώ, αλλού η καρδιά
και παινεμένο Αϊδίνι
κομμάτια μου ψάχνω να βρω, να κάνω ρίζες να ξανασταθώ
χαροκαμένο Εσκί Σεχίρ
και να φωνάξω με φωνή που να ματώσουν οι ουρανοί
αρχοντοπούλα Σμύρνη
όλοι μας σφάζαν και μας πνίγανε μαζί, Εγγλέζοι, Γάλλοι κι Αμερικανοί